‘Wij waren het zo oneens, dat we het “wij-gevoel” zijn kwijtgeraakt.’ In 2012 analyseerde een commissie onder voorzitterschap van de burgemeester van ’s-Hertogenbosch Ton Rombouts het verlies van het CDA bij de Tweede Kamerverkiezingen van september. De teruggang volgde op de deelname van de partij met de VVD aan het eerste kabinet-Rutte. Dat minderheidskabinet werd gedoogd door de anti-islampartij PVV van Geert Wilders, wat binnen het CDA zeer omstreden was. Op het ledencongres op 2 oktober 2010 dat uiteindelijk met twee derde meerderheid instemde met de gedoogconstructie, liepen de emoties hoog op. Partijleider Maxime Verhagen beschouwde het congres als ‘een feest voor de democratie’, maar het besluit sloeg diepe wonden in de partij. ‘De onenigheid, het onderling gedoe, de tweespalt over de keuze om met de PVV in zee te gaan, de kwestie Mauro, de Hedwigepolder, de uitspraken van diverse partij-prominenten hebben verdeeldheid gezaaid, hebben mensen beschadigd’, zo stelde de commissie-Rombouts vast. Uit de ruim duizend mails en brieven van partijleden en vele interviews was zonneklaar gebleken ‘dat onze leden niet van gedoe houden’. Belangrijke keuzes waren niet meer gebaseerd op herkenbare gemeenschappelijke waarden, waardoor grote interne verschillen aan het licht traden – en verzuimd werd ‘om met elkaar in gesprek te blijven’. Als panacee schreef de commissie – net als haar voorganger in 2010, de commissie-Frissen – ‘verbinding’ voor; daaraan zou in de partij grote behoefte bestaan. Ook zou het CDA minder met zichzelf bezig moeten zijn, ‘in zaaltjes, en de commissies en besturen’.
Na de Tweede Kamerverkiezingen van 2012 was de sfeer binnen de partij aanzienlijk verbeterd, zo meende Marnix van Rij, de voorzitter van de commissie die de kandidaatstellingsprocedure, het verkiezingsprogramma en de campagne in opdracht van het partijbestuur had geanalyseerd. In haar rapport met de veelzeggende titel Op de goede weg schreef de commissie ‘dat “O” van onderlinge Onenigheid niet langer opgeld doet’. Zij onderstreepte wel het belang van het interne partijdebat over het inhoudelijke profiel. ‘Een open, toegankelijke en betrokken cultuur in de partij is een belangrijke randvoorwaarde om het gedachtegoed verder uit te bouwen.’ Dat streven had bijvoorbeeld in september 2016 vorm gekregen in de organisatie van de CDA1000, waarbij duizend partijleden bouwstenen konden aanleveren voor het verkiezingsprogramma. De bijeenkomst in Amsterdam was een succes; in ieder geval voor dit partijlid uit Barneveld: ‘Wat was dit een inspirerende dag… Meer nog dan de concrete oplossingen werd ik verrast door de betrokkenheid van de vele jonge mensen. Wat leeft er veel in deze partij!’
